Boşuna mı kürek çekiyoruz?

Beni takip edenler şu sıralar, hatta oldukça uzun bir süredir, Jane Eyre’le boğuştuğumu biliyor. Daha önce de yazdığım gibi sadomazoşist bir ilişki içindeyiz. Yavaş ilerliyor, yoruyor. Mesele dili değil; göndermeleri, sembolleri kaçırmama ve o uzun cümleleri bölmeme çabası. Onlarca satır süren cümleleri “Hayır, Bölmeyeceğim,” diye diye devam ediyorum. Neyse ki son dönemece girdim. 

Bu çalışmayı yaparken doğal olarak sürekli araştırma, sayfalarca yazı okuma durumunda kalıyorum. Ve tabii ki karşıma eski çevirileri de çıkıyor. Bazen şöyle bir göz atıyorum. Çeviriler kötü demeyeceğim. Ama Chatlotte Brontë değil. Neden derseniz? Semboller kaçmış, cümleler paramparça edilmiş, betimlemelerin tadı kaçmış. Yanlış anlaşılmasın çevirmenleri eleştirmiyorum, hatta tam tersi takdir ediyorum çünkü bu çeviriler çok ama çok uzun yıllar öncesine ait. İnternetin olmadığı, elle ya da daktitoyla çeviri yapıldığı, Redhouse ve Webster dışında sözlüğün bulunmadığı (onlarda da her tür kelimeyi bulmanın imkansız olduğu),  Hayat Ansiklopedisi dışında başvurulacak bir kaynak olmadığı yıllarda yapılmış çeviriler. Zor iş. Şimdi ben bir tıkla her tür bilgiye ulaşıyorum. Bay Rochester, Jane’e neden Janet deyip duruyor, yazım hatası mı diye aradığım zaman bile detaylı açıklamalar mevcut. Dolayısıyla çeviriye eleştirme getirmeden önce günün şartlarını düşünmek gerek. -Minareye kılıf giydirilmeseydi iyi olurdu o başka 🙂 – Benim eleştirim hiç güncelleme yapmadan hâlâ bu çevirileri basan yayınevlerine.

Doğal olarak da sohbetler sırasında bunu dile getiriyorum. Herkes en çok işini konuşur ya, bendeki durum da bu. Dün akşam bir arkadaşımla sohbet ederken konu yine buna geldi ve arkadaşımın söylediği bir söz, o an için aşırı tepki vermiş olsam da, durup düşünmeme neden oldu. Dedi ki: “Valla sen bu kadar kafana takıyorsun ama bir okur olarak benim umurumda değil.” Nasıl yani?” diye sordum. Şöyle bu açıklama getirdi: “Bir okur, eserin orijinalini bilmiyor. Düşük cümle, bozuk cümle gibi durumlar elbette rahatsız ediyor ama cümle bölünmüş, bölünmemiş; betimlemeler kaçmış kaçmamış; orada şöyle bir sembol varmış umurumda değil. Benim için önemli olan akıcı bir dilin kullanılmış olması ve keyifle okumam.”

Yazarı yansıtacağım diye canı çıkan, bir kelime için saatlerce uğraşan, betimlemeleri bozmayayım, cümleleri bölmeyeyim diye bin bir takla atan bir çevirmen olarak gerçekten yüreğim sızladı o an. Hatta oldukça sert tepki verdim. Sonra düşündüm, bazı okurların çeviri konusundaki olumlu ya da olumsuz eleştirileri geldi aklıma. Aslında okur açısından bakınca genelin görüşünü yansıtıyordu. Yazım hatalarını, yetersiz bulduğu betimlemeleri çevirmene mal etmiyor mu bir çok okur? Sırf konuyu sevdi diye çeviri hatası dolu bir kitabın çevirisine övgüler yağdıran yok mu?

Acaba boşuna mı kürek çekiyoruz?